๒ – ๒๔ เมษายน ๒๕๕๔
พระที่นั่งอิศราวินิจฉัย พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร
๙.๐๐ – ๑๖.๐๐ น
(เว้นวันจันทร์ และ วันอังคาร)

๑๐๐ ปีกรมศิลปากร ขอพรพระคเณศ

พระคเณศ เทพแห่งศิลปากร

โอม ศฺรี คเณศายะ นมะ//
โอม ข้าพเจ้าขอน้อมบูชาพระคเณศ


พระคเณศ เทพเจ้าผู้มีเศียรเป็นช้าง เป็นหนึ่งในบรรดาเทพเจ้าฮินดูของอินเดียซึ่งเป็นที่รู้จักมากที่สุดและได้รับการนับถืออย่างกว้างขวาง จนแพร่หลายไปยังประชาคมโลก ตามตำนานปรัมปราของอินเดีย กล่าวว่าพระคเณศ เป็นโอรสของพระศิวะกับพระนางปารวตี เทพเจ้าและพระชายาในบรรดาเทพเจ้าสูงสุดทั้งสาม(ตรีมูรติ) ของศาสนาฮินดู พระคเณศมีหลายพระนามที่มีความหมายบ่งบอกลักษณะหรือคุณสมบัติ เป็นต้นว่า คชานนะ หมายถึง มีพระพักตร์เป็นช้าง คณปติ หมายถึง ผู้นำคณะ หรือเจ้าแห่งพวกคณัส ซึ่งเป็นกึ่งเทพและเป็นผู้ติดตามพระศิวะ วิฆเนศ (พิฆเนศ) หรือ วิฆเนศวร (พิฆเนศวร) หมายถึง เจ้าแห่งอุปสรรค และ เอกทันตะ หมายถึง ผู้มีงาข้างเดียว พระคเณศยังมีพระนามว่า ลัมโพทร แปลว่า มีท้องที่ห้อยย้อย แสดงนัยว่า จักรวาลทั้งปวงสถิตอยู่ในพระองค์ เมื่อพระคเณศเป็นเทพเจ้าที่อยู่เหนืออุปสรรคและเป็นผู้ขจัดอุปสรรคทั้งปวง พระองค์จึงได้รับการเคารพบูชาทุกครั้ง เมื่อเริ่มการประกอบกิจกรรมหรือเริ่มพิธีกรรมใดๆ ผู้เคารพบูชาถือว่า หากบูชาพระคเณศจนพระองค์พอพระทัยแล้ว พระองค์จะประทานความสำเร็จ ความเจริญรุ่งเรือง และปกป้องคุ้มครองให้พ้นจากเคราะห์ร้าย พระคเณศได้รับการนับถือว่าเป็นเทพผู้ประทานพรที่ยิ่งใหญ่พระองค์หนึ่ง พระองค์ยังเป็นเทพเจ้าแห่งสติปัญญา และสัมฤทธิผล

รูปเคารพพระคเณศปรากฏอย่างแพร่หลายในประเทศอินเดียมาตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ ๑๑ ในอดีต พ่อค้าอินเดียที่เดินทางมายังภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ล้วนบูชาพระคเณศ การนับถือศาสนาฮินดูและพระพุทธศาสนาที่รับมาจากอินเดียของผู้คนในภูมิภาคนี้ ดำเนินคู่เคียงกันมาและให้อิทธิพลกันและกันนั้น ปรากฏอยู่ในประติมานวิทยาของรูปเคารพพระคเณศที่พบ ประติมากรรมรูปพระคเณศที่พบในประเทศไทยแสดงให้เห็นลักษณะเฉพาะที่เป็นแบบอย่างการให้และรับอิทธิพลซึ่งกันและกันในภูมิภาค อันก่อให้เกิดรูปแบบที่ปรับแปลงไปจากรูปแบบพระคเณศดั้งเดิม อย่างไรก็ตาม ประติมากรรมเหล่านี้ยังคงลักษณะร่วมทาง ประติมานวิทยาของพระคเณศไว้ นั่นคือ พระคเณศมีเศียรเป็นช้าง มีพระอุทร(ท้อง)โต ทรงถืองาข้างที่หักไว้ใน พระหัตถ์ ทรงถือสิ่งของต่างๆ ที่บ่งบอกความหมาย เป็นต้นว่า ขวาน ขอสับช้าง บ่วงบาศ ถ้วยขนมปาวสะ (ขนมหวานทำจากนมกับข้าว) หรือ ขนมลัฑฑุกะ หรือโมทกะ (ขนมหวานก้อนกลม) พระคเณศบางองค์ทรงประทับ บนหนูหรือมีหนูหมอบเฝ้าอยู่ใกล้ๆ หรือประทับบนเต่า

เมื่อพระคเณศได้รับการนับถือว่าเป็นผู้อุปถัมภ์ศิลปะด้านต่างๆ และเป็นเจ้าแห่งอักษรศาสตร์และการเรียนรู้ กรมศิลปากรจึงถือเอาพระคเณศเป็นตราประจำกรมศิลปากรมาโดยตลอด และในปีศุภมงคล ครบรอบ ๑๐๐ ปีกรมศิลปากร ในวันที่ ๒๗ มีนาคม พุทธศักราช ๒๕๕๔ และ วันอนุรักษ์มรดกไทย ๒ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๕๔ สำนักพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรมศิลปากรจึงดำเนินการจัดนิทรรศการ เรื่อง “พระคเณศ เทพแห่งศิลปากร” ครั้งนี้ขึ้น

นิทรรศการเรื่องนี้ เป็นส่วนหนึ่งในกิจกรรม “มหัศจรรย์พิพิธภัณฑ์ วันเดียวเที่ยวไม่พอ” โดยนำเสนอ ให้ผู้ชมประจักษ์ถึงบทบาทความสำคัญของพระคเณศที่ตราตรึงในงานศิลปกรรมและจิตวิญญาณตลอดกาลเวลา อันยาวนานของประเทศไทย ผู้ชมจะนำตนเองเข้าสู่ห้วงเวลาแห่งประสบการณ์อันเป็นศิริมงคลจากพรของพระคเณศ ๓๒ องค์จาก ๑๑ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ