โดย...อธิณป ลภณวุษ

ค้นหาความหมายแฝงใน "ที่สุด" แห่งผลงานของจิตรกรฝรั่งเศส ที่ถือเป็นจุดเปลี่ยนสู่ยุคโมเดิร์นอาร์ต ที่กำลังจัดแสดงตามสถาบันศิลปะและพิพิธภัณฑ์ในสหรัฐ -------------------

Matisse: Radical Invention, 1913–1917 ผลงานศิลปะของจิตรกรฝรั่งเศส อองรี มาติสส์ ในช่วงเข้มข้นสุด คือ ระหว่างปี 1913 – 1917 ร่วม 120 ชิ้น ทั้งงานเพนติงเชิงเอกซ์เพอริเมนทอล ประติมากรรม ภาพดรออิง และภาพพิมพ์ ในช่วงเวลาที่เป็น “สุโค่ย” ของเขา รวมทั้งภาพเขียนอันเลื่องลือ อย่าง Bathers by a River และ The Moroccans กำลังจัดแสดงอยู่ที่สถาบันศิลปะแห่งชิคาโก (ถึง 20 มิ.ย.) ตามด้วยพิพิธภัณฑ์ศิลปะร่วมสมัย กรุงนิวยอร์ก หรือ โมมา (18 ก.ค. – 11 ต.ค.)

นิทรรศการครั้งนี้ นับเป็นครั้งแรกที่มีการรวบรวมผลงานเอาไว้เป็นพิเศษ ให้เห็นแง่มุมในด้านลึกเกี่ยวกับตัวตนของอองรี โดยเฉพาะจุดเปลี่ยนเข้าสู่ศิลปะสมัยใหม่

อองรี มาติสส์ ใช้เวลาในแวดวงศิลปะตลอดชีวิตถึง 60 ปี ทว่าช่วงที่เป็น “ตัวกลั่น” ที่สุดอยู่ระหว่าง 1913 – 1917 วัดได้จากผลงานดังๆ อันเป็นที่ยอมรับนั้น มาตกอยู่ในช่วงเวลาดังกล่าวเป็นจำนวนมาก

“นับเป็นช่วงเวลาที่น่าตื่นตาตื่นใจที่สุดของบิดาแห่งสีสัน นี่เป็นช่วงที่เขาลดการใช้สี หันมาใส่ใจกับรูปทรง” สเตฟานี ดาเลสซานโดร ภัณฑารักษ์ผู้จัด Matisse: Radical Invention, 1913–1917 ให้อรรถาธิบาย

ห้องแสดงนิทรรศการแคบๆ เล็กๆ ของสถาบันศิลปะแห่งชิคาโกอาจจะไม่เคยฮอตฮิตมาก่อน ทว่า ผลงาน 117 ชิ้นของอองรี มาติสส์ ที่หยิบยืมมาจากหอศิลป์และคอลเลกชันส่วนตัวทั่วโลก จะทำให้หัวบันไดไม่แห้งก็คราวนี้ แน่นอนว่า ศูนย์กลางความสนใจคงจะอยู่ที่ 2 ภาพเขียนชื่อดัง โดยเฉพาะ Bathers by a River ซึ่งอองรีเคยกล่าวไว้เองว่า เป็น 1 ใน 5 ผลงานชิ้นสำคัญที่สุดในชีวิตของเขา 1909, 1913, and 1916
Oil on canvas
259.7 x 389.9 cm
หนึ่งในผลงานที่สำคัญที่สุดในชีวิต
----------------------


อาจด้วยความที่เป็นหอศิลป์ในสถาบันศิลปะ สถานศึกษาแห่งนี้ได้นำเอาเทคนิคเอกซเรย์มาใช้ในการวิเคราะห์เทคนิคการวาดภาพ ของอองรี ...อะไรอยู่ภายใต้สีสันอันสดใส เขาเริ่มเปลี่ยนแปลงจากยุคธรรมชาตินิยมไปสู่ความเป็นคิวบิสม์ จนมีผลงานใกล้เคียงกับภาพ Les Demoiselles d'Avignon ของ ปาโบล ปิกัสโซ แทนที่จะเป็นกูรูที่เข้าชื่อชม อย่าง โปล เซซานน์ ได้อย่างไร

“เขาเป็นคนที่ปฏิวัติตัวเองได้เร็วมาก เรียกว่าตั้งแต่ ปี 1913 ที่เข้าเริ่มวาด Bathers by a River ออกมาในโทนสีหม่นสุดๆ ผลงานหลังจากนั้นของเขาก็เปลี่ยนไป” จอห์น เอลเดอร์ฟิลด์ ภัณฑารักษ์จากโมมากล่าว

อองรี มาติสส์ ทะยานเข้าสู่แวดวงศิลปะในฐานะของกลุ่มศิลปินโฟฟ (Fauve) ก่อนที่จะเปลี่ยนตัวเองมาสร้างสรรค์งานในสไตล์คิวบิสม์ ทั้งที่แรกๆ ก็ต่อต้าน ก่อนจะปลดพันธนาการแห่งความยึดมั่นถือมั่น มาเอาดีทางคิวบิสม์ จะว่าไปหลักการของทั้ง 2 ความเคลื่อนไหวทางศิลปะก็ไม่ต่างกันนัก ด้านหนึ่งใช้สีสันเป็นสัญลักษณ์ อีกฝ่ายก็ใช้รูปทรงเรขาคณิตแทน

“ในยุคที่เราจัดผลงานมาให้ชมจะได้เห็นการหลุดจากบ่วงพันธนาการของเขา” สเตฟานีบอกอีกว่า อองรีแสดงให้เห็นในงานว่า เขากระหายที่จะทดลองงานแบบอาวองต์การด์ ขนาดไหน

ภาพดรออิงในนิทรรศการโชว์ฝีมือการวาดภาพสวยๆ ได้เพียงลากเส้นเครยง ไม่แพ้ปาโบล ปิกัสโซ ขณะดียวกับจากภาพเขียน อย่าง Portrait of Olga Merson ก็ทำให้เห็นว่า เขาเองก็วาดภาพให้มีเพอร์สเปกทีฟได้ ซ้ำยังสามารถปั้นดินเป็นประติมากรรมขนาดเท่าคนจริงก็ได้เหมือนกัน
The Morrocans
------

สำหรับภาพเขียนชิ้นสำคัญของเขา Bathers by a River มีการวิเคราะห์ซ้ำๆ หลายครั้ง ว่าศิลปินต้องการจะบอกอะไร โดยครั้งสุดท้ายในปี 1953 ก่อนที่อองรี จะเสียชีวิตในปีถัดมา

สิ่งที่ยังเป็นปริศนาสำหรับหลายๆ คนก็คือ ทำไมจึงต้องวาดหางของปิศาจอยู่ตรงกลางภาพด้านล่างด้วย?

อองรี มาติสส์ เป็นทั้งจิตรกรที่มีคนพูดถึงมากที่สุดและขณะเดียวกันก็เงียบงันที่สุดคน หนึ่งของศตวรรษที่ 20 เขามีชีวิตอยู่ท่ามกลางสงครามโลกถึง 2 ครั้ง ตามด้วยยุคที่เศรษฐกิจโลกตกต่ำสุดๆ

“เป็นไปได้ว่าสงครามเปลี่ยนความคิดของเขาบางส่วน” สเตฟานี ตั้งข้อสังเกตว่า Bathers by a River นั้น วาดระหว่างสงครามโลกครั้งที่ 1 “ตอนนั้นเขาอายุ 44 และสุขภาพไม่ดี”

ขณะที่ตัวอองรีอธิบายความเปลี่ยนแปลงครั้งยิ่งใหญ่ของเขาว่า เป็นเทคนิคในการวางรากฐานสู่ศิลปะสมัยใหม่ต่างหาก ----------------

--------------------